दह्यारी हे सांगली जिल्ह्यातील पलूस तालुक्यातील एक महत्त्वाचे व संस्कृतीसमृद्ध गाव आहे. शेती, पारंपरिक कला, आणि कृष्णा नदीच्या जवळच्या भौगोलिक स्थानामुळे या गावाची स्वतंत्र ओळख निर्माण झाली आहे. हे गाव पलूसपासून अंदाजे १० किमी आणि सांगली शहरापासून ५० किमी अंतरावर वसलेले आहे.

१. ऐतिहासिक पार्श्वभूमी

दह्यारीचे लिखित प्राचीन इतिहासाचे पुरावे कमी असले तरी, हे गाव ज्या पलूस प्रदेशाचा भाग आहे, त्याचा इतिहास सुमारे ११०० वर्षांपूर्वी नोंदींमध्ये आढळतो.
साटीलेख आणि इतर स्थानिक शिलालेखांमध्ये या परिसरातील प्राचीन वस्ती, मंदिरे आणि जमीनदानांच्या नोंदी मिळतात. त्यामुळे दह्यारीचा इतिहास हा पलूसच्या प्राचीन परंपरेशी घट्ट जोडलेला आहे.

२. ग्रामपंचायत व स्थानिक प्रशासन

दह्यारी हे एक स्वतंत्र ग्रामपंचायत असलेले गाव आहे.
येथील ग्रामपंचायत प्रशासकीयदृष्ट्या खालील कामे सांभाळते—

• रस्ते व पायाभूत सुविधा

• पाणीपुरवठा

• स्वच्छता व ग्रामविकास योजना

• शिक्षण व अंगणवाडी सेवा

स्थानिक स्वराज्य व्यवस्थेमुळे गावाचा सातत्यपूर्ण विकास होत आहे.

३. सांस्कृतिक व धार्मिक वारसा

दह्यारी व पलूस परिसर धार्मिक, पारंपरिक आणि लोककलेने समृद्ध आहे.
येथील प्रमुख वैशिष्ट्ये—

• धोंडीराज महाराज मठ

• विठ्ठल मंदिर, मारुती मंदिर

• जवळील दर्गा व देवस्थाने

• पलूसची प्रसिद्ध यात्रा व जत्रा, ज्यात पोवाडे, कीर्तन आणि लोककला विशेष आकर्षण ठरतात.

या भागात संगीत, पोवाडे, कीर्तन व भारुड या लोककलांची परंपरा जुनी व जपलेली आहे.

४. अर्थव्यवस्था व कृषी विकास

दह्यारी हे शेतीप्रधान गाव असून येथे—

• द्राक्ष शेती

• दूध डेअऱ्या व दुग्धव्यवसाय

• उस, ज्वारी, भाजीपाला

• हंगामी पिके व बागायती शेती

अशा विविध कृषी उपक्रमांमुळे गाव आर्थिकदृष्ट्या सक्षम आहे.
कृष्णा नदी जवळ असल्याने सिंचन व्यवस्था उत्कृष्ट असून शेतीची उत्पादकता मोठी आहे.

५. प्रादेशिक व सांस्कृतिक महत्त्व

पलूस हा महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक परंपरेतील अग्रगण्य प्रदेश असून येथे जन्मले—
पं. विष्णू दिगंबर पलुस्कर (१८७२–१९३१), हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीतातील महान दिग्गज.

यामुळे दह्यारी व पलूस परिसरास सांस्कृतिक अभिमान प्राप्त झाला आहे.

१९९९ मध्ये पलूस तालुका स्थापन झाल्यानंतर दह्यारी गावाचा विकास अधिक गतीने झाला.

संक्षेप

दह्यारी हे पलूस तालुक्यातील प्राचीन परंपरा, समृद्ध कृषी व्यवस्था, धार्मिक स्थळे, सांस्कृतिक वारसा आणि आधुनिक विकासाची सांगड घालणारे गाव आहे.
शांत ग्रामीण वातावरण, मेहनती लोकसंख्या आणि सांस्कृतिक ओळख यामुळे दह्यारी हे पलूस परिसरातील एक महत्त्वाचे गाव मानले जाते.